SOSYAL KİMLİĞİNİ ARAYAN İL, TRABZON

Coğrafik konumu nedeniyle Kafkaslara ve Ortadoğu’ya geçiş kapısında yer alan Trabzon yaklaşık 4000 yıllık tarihinde sırasıyla Yunan, Pers, Roma, Rum-Pontus ve Türk kültür’ünü yaşamış, Gürcü, Laz, Ermeni, Türkmen kültürlerinden esinlenmiştir.

Başka deyişle Trabzon Kültürünün alt temel yapısını Avrupa Kültürü oluşturmaktadır. Osmanlı ve Cumhuriyet Kültürleri ise Avrupa kültürünün külleri üzerinde gelişmiştir.

Kuşkusuz Avrupa Kültüründen Türk Kültürüne geçiş 15. yüzyılda Fatih’in 1461 de Trabzon’u almasıyla başlarsa da Avrupa Kültürünün esintileri zamanla etkinliğini azaltarak 19. yüzyıl ortalarına kadar ulaşabilmiştir.

Plato ve Aristoteles felsefesinin kritiğini yapan Georgius, Plato uzmanı olan Bessarion, Trabzon da ki Avrupa kültürünün ilk temsilcileridir.

Türk kültürüne geçiş döneminde bilim ve edebiyat alanındaki çalışmalarıyla öne çıkan zamanın Trabzon Valisi Padişah Yavuz Sultan Selim ile Trabzon doğumlu Padişah Kanuni Sultan Süleyman bu şehrin Osmanlı döneminde yetiştirdiği ünlülerdir.

  Meşrutiyetten önce Trabzon'da eğitim kuruluşu olarak 8 medrese, öğretim süresi 4 yıl olan 5 ilkokul, 1 sanat yurdu, 1 askeri rüştiye, İdadi ve bir Darülmuallimin vardı. Aynı tarihlerde İmarette ve Orta hisar da 2 adet kitaplık bulunmaktaydı.

20. Yüzyılda ise Trabzon’un tarihinden gelen kazanımlarıyla zenginleşmiş kültür bahçesinde yetişen sanatçı ve aydınları: ressam – şair Bedri Rahmi Eyüboğlu, aydınlanma öncüsü -Edebiyatçı Sebahat tin Eyüboğlu, ressam Orhan Peker, şair-yazar İzzettin Dinamo, siyaset bilimcisi-tarihçi Bahriye Üç ok Türkiye’nin en tanınmış simalarıdır.

15.yüzyılda başlayan Trabzon’un Avrupa kültüründen Türk kültürüne geçiş dönemi yaklaşık 400 yıl kadar sürmüştür.

Trabzon’da zaman içerisinde gelişen bu kültürel değişim ve dönüşümün son izlerini 19. yüzyılın ortalarında izlemek mümkündür. Bu dönemde:

·         1840’lı yıllarda yapılan Trabzon-Marsilya gemi seferleri, ABD., İngiltere, Fransa, İtalya Başkonsoloslukları ilin sosyoekonomik yapısını yansıtan unsurlar olarak öne çıkar

·          1921 yılında sporda yapılan atılımla Trabzon İdman Ocağı kurulmuş, 1924 yılında ise ilimiz Paris Olimpiyatlarına sporcu gönderebilmiştir.

·         Yine aynı yıllarda Trabzon'da Avrupa kültürünün uzantıları olan opera, tiyatro binaları bulunmakta, sinemalarda sessiz filmler gösterilmekte,  meydandaki restoranlarda piyano resitalleri verilmekteydi.

1921 Trabzon idman ocağı

Yıkılan Trabzon opera binası 1925

Bütün bu sosyal ve kültürel özellikler Trabzon ilinin geçmişteki sosyoekonomik düzeyini ve Avrupa kültürünün son kalıntılarını gösteren en önemli unsurlardır.

Başka deyişle, Trabzon 19. yüzyıl ortalarına kadar

·         Entelektüel birikimi

·         Çok kültürlü kozmopolit yapısı ile İstanbul’a çok benzeyen Türkiye’nin en sosyal illerinden biri idi.

Tarihten gelen bu denli sosyal kazanım ve kültürel birikim nedeniyle Anadolu’nun ilk üniversitesi olan K.T.Ü. 1955 yılında Trabzon milletvekili Mustafa Reşit Tarakçı oğlunun girişimleriyle kurulabilmiştir.

Öte yandan Trabzon da her türlü spor sevgisinin komşu illerden farklı olması, ulusal ve uluslararası başarılar yanında Trabzon Sporun kendisini İstanbul takımlarına kabul ettirip 4.büyük kulüp olarak anılması bir tesadüf değildir.

 Özetle Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Trabzon Spor Kulübü Trabzon’un tarihten kazandığı sosyokültürel birikimlerinin bir simgesidir.

Ancak, kültürel değişimin tamamlandığı 21. yüzyılda Trabzon eski kozmopolit yapısını da bütünüyle kaybetmiştir. ‘Türkiye İllerinin Sosyoekonomik Performansı’ sıralamasında Trabzon’un 81 il içerisinde 38. sıralara kadar gerilemesi ilin eski tarihi kimliğinden ve sosyoekonomik yapısından uzaklaştığının bir kanıtıdır.

 Nitekim toplumun beklentilerine yeterince cevap veremeyen Trabzon ilinin toplam nüfusu 2000 yılında 975.137 iken 2009 de adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre nüfus 765.127'e düşmüştür.

Başka deyişle Trabzon 21. yüzyılda eski sosyoekonomik kimliğini arayan bir il durumundadır.

Prof. Dr. Osman BEKTAŞ

E-mail: obektas@ktu.edu.tr