Türkiye Büyük Millet Meclisi, 89 yıl önce bugün toplandığında yine bir Pazartesi günü idi. Bir gece önce Çankaya Köşkü'nde Meclis Başkanı Mustafa Kemal'in belirlediği plan doğrultusunda hazırlıklar yapılmıştı.  Meclis, saat 6'da İkinci Reisvekili İsmet Beyefendi başkanlığında toplandı.

 

Katiplikleri Denizli Milletvekili Haydar Rüşdü Bey, Karahisari Sahib Milletvekili Ruşen Eşref Bey yapıyordu.  Gündeme 4 konu alındı.

 

Bunlar, "Türkiye Büyük Millet Meclisi kararı ile ilân edilmiş olan seferberliğin hitam bulduğuna dair kanun layihası",  "Lâzistan Mebusu Esad Beyin, Lâzistan livasında fındık, 'portakal, limon, mandalina, çay, dut yetiştirilmesi hakkında" kanun teklifi ve "Kângırı'nm Şabanözü nahiyesinden Kemikoğlu Süleyman bini Eyyub'un iadei hukuku memnuasına dair" tezkere.

 

Tabii ilk sırada ise "Kanunu Esasî Encümeninin, Teşkilâtı Esasiye Kanununun bâzı mevaddmın tadiline dair kanun teklifi"nin görüşülmesi  var. Önerge, Kanunu Esasi Encümeni  (Anayasa Komisyonu üyeleri  Yunus Nadi /İzmir, Celâl Nuri / Gelibolu, Feridun Fikri / Dersim,  Refik  / Konya,  İbrahim Süreyya  / İzmit,  İlyas Sami / Muş ve Rasih / Antalya  milletvekilleri tarafından sunuldu.

 

Başkanvekili İsmet Beyefendi, Kanuni Esasi Encümeni'nin Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun (Anayasa) bazı maddelerinin değiştirilmesine ilişkin önergenin öncelikle görüşülmesini istediğini belirterek önergeyi okuttu.

 

TEŞKİLAT-I ESASİYE'NİN DEĞİŞTİRİLEN MADDELERİ 

 

Önerge ile yürürlükte bulunan Anayasanın değiştirilen maddeleri şöyle idi:

 

"Madde 1. — Hâkimiyet; bilâkaydüşart milletindir. İdare usulü halikın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstemittir. Türkiye Devletinin şcıkli Hükümeti,  Cumhuriyettir.

 

Madde 2. — Türkiye Devlerinin dini, dini islâm dır, resmî lisanı Türkçedir.

 

Madde 4. — Türkiye Dcvlcıtıi Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, Hükümetin inkisarı ettiği şuabutı idareyi İcra Vekilleni vasıtasiyle idare eder.

 

Madde 10. — Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Uim.iTmi.yesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi içim Intibabolunur. Vazifcd Riyaset yeni Reisicumhurum intihabına kadar devam (eder. Telkrar intihabc'iunmak caizdir.

 

Madde 11. — Türkiye Reisicumhuru Devletin Reisidir. Bu sıfatla lüzum gördükçe Meclise ve Heyeti Vekiliye riyaset eder.

 

Madde 12. — Başvekil Reisicumhur tarafından ve Meclis âzası meyanmdan intibabolunur. Diğer vekiller Başvekil tarafından yine I Meclis âzası (arasımdan intihaboluaduktam s .cıra heyeti umumiyesi Reisicumhur taraflımdan Mecl&ıin tasvibine arz olunur. Meclis hali dçti mada değilse keyfiyeti tasvip Meclisin içtianaıma talik olunur

 

Tarih  18 Rebiülevvel 1342 ve 29 Teşrinievvel 1339 idi. Bugünkü takvimle 29 Ekim 1923.

 

Oturumu yöneten Başkan, önergenin tümü üzerinde söz alacak var mı diye sorduğunda kürsüye, önergenin altında imzası bulunanlardan Yunus Nadi çıktı.

 

Birinci Meclis'in yeni bir devlet kurduğunu hatırlatan Yunus Nadi, bu Meclis'in hangi şartlar altında toplandığını anlattı. Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Mondros Mütarekesi ile silahların bırakıldığı bir dönemde bu anlaşmaya imza koyan ülkeler, daha imzaları kurumadan anlaşmayı ihlal ettiklerini hatırlattı.

 

İstanbul'un işgali ile Türkiye Devletinin hayatına son verildiğini söyleyen Yunus Nadi, devamında şunları söyledi:

 

Bu ahval ve şerait (şartlar) içinde Türk Milleti mâruz kaldığı suıikaste tahammül etmiyerek, onların yeddi zaptlarına (ellerine geçirdikleri) aldıklarını zannettikleri eski teşkilâtı Devleti, onların ellerinde bırakarak burada, Ankara'da selefi âliniz (sizden öncekiler) olan Büyük Millet Meclisini, Türkiye Büyük Millet Meclisini kurdu - Eşkâlinin ehemmiyeti yoktur -

 

Türk Milleti; (Ben varım) ve (Devletim) diye  bütün dünyaya 'bunu ilân etti."

 

Yunus Nadi, konuşmasının devamında değişikliğin neler içerdiğini maddeler halinde anlattı.

 

Konuşmalardan sonra Başkanlık Makamı, değişikliğin geneli hakkındaki görüşmelerin yeterli olduğunu ve maddelere geçilmesini istedi.

 

Birinci madde, "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri arasında kabul edildi. Devletin dinini belirleyen ikinci madde hakkında Karahisari Şarki milletvekili Mehmet Emin Bey söz aldı. 

 

"HZ. PEYGAMBERİN KURDUĞU REJİM DE CUMHURİYET İDİ"

 

Mehmet Emin Bey şöyle konuştu:

 

"Arkadaşlar Garbi - Roma İmparatorluğu, Şimalden gelen Cermenlerin ayakları altında ezilip

 

çiğnendikten, Sezar 'lar ölümle, bunların Gladyatör meydanları, fuhuş ve safahat bahçeleri tahriple tedib edildikten sonra Şarkta iki kanlı saltanat vardı : Şarki - Roma İmparatorluğu, İran Devleti. Bu iki saltanatta da milletlerin mukadderatını ellerine alan; elleri asalı, başları taçlı kaatiller, sürülerin çoban postuna bürünmüş kurtlarından başka bir şey değillerdi. Şarki - Roma'da İmpartorlar, Devlet idaresini hipodromlarda, saray bahçelerinde güzellikleriyle geçinen kadınların ellerinde bıraktıkları gibi İran'da da, babalarını ok kirişiyle boğan hükümdarlar millete cellâtlık ediyorlardı. İncilin rahim ve şefkat tavsiye eden ahkâmı, zendârestanm hılm ü tevazu telkin eden mevaddı, bu zâlimlerin bu zulüm ve istibdadına galip gelmek için hiçbir tesir göstermiyordu.

 

Esir yaratmıyan Allah, hırs ve gururu tedibettirmek için bir elinde kılmç bir elinde âsa olduğu halde dünyaya inkılâp yapacak bir büyük Peygamberin gönderilmesine ihtiyaç gördü ve gönderdi. O, kılıcı ile zâlim hükümdarları tedib ettiği gibi, asası ile de kanlı tahtları kanlı saltanatları, yerlerin dibine geçirtti. Adsıza şeref, esire hürriyet, zayıfa hak, sefile saadet verdirecek bir Allah'ın hükümetini kurdu ve bunun adı Cumhuriyetti. (Alkışlar) 

 

Ondört asır sonradır ki, ey arkadaşlar! Allah, yine böyle bir ilâhi hükümet kurdurmak, ikinci bir mucizesini yaptırmak için' en müntehap, en büyük bir milleti intihabetmiştir, bu millet Türk Milletidir. Ondört asır evvel, Peybamber Muhammed'in Mekke duvarlarında kurduğu Hükümeti, bugün de Türk Milleti Ankara'ya kurmuştur. Şu aziz saatte ben, bu ihtiyar arkadaşınız, Allah'ımdan bu Hükümeti takdis ederim. Bu Hükümetin temellerinin, arzm temelleri kadar sağlam olmasını isterim. Ben, bu ihtiyar arkadaşınız, bu Hükümetin hak ve adalet güneşinin büyük ve küçük bütün caniplere, zayıf ve kuvvetli bütün alınlara mütesaviyen nurunu saçmasını isterim. (Amîn sesleri.) Ve bu duamın kanatları altında, Cumhuriyetin ruhu önünde tazimen kıyam ederek üç kere: «Yaşasın Cumhuriyet» diye Hükümetimizi taziz etmelerini muhterem arkadaşlardan temenni eylerim.

 

(Yaşasın Cumhuriyet! Diye üç defa bağırıldı.)

 

Urfa Milletvekili Şeyh Saffet Efendi, Kırşehir Millitvekili Yahya Galip Bey, Zonguldak Milletvekili Tunalı Hilmi Bey, Eskişehir Milletvekili Emin Bey, Bozok Milletvekilleri Süleyman Sırrı ve Avni Bey. Ertuğrul Milletvekili Doktor Fikretbey, Van Milletvekili Hakkı Bey ile Gelibolu Milletvekili Celal Nuri Bey birer konuşma yaptı.

 

Maddelerin kabul edilmesinden sonra "reisicumhur intihabı"nın (cumhurbaşkanı seçimi) hemen yapılması da kabul edildi ve Gazi Mustafa Kemal Paşa, oturuma katılan 158 milletvekilinin tamamının oyları ile 1. Cumhurbaşkanı seçildi. 

 

Seçildikten sonra Mustafa Kemal kürsüye gelerek şu teşekkür konuşmasını yaptı:

 

"— (Alkışlar arasında kürsiye gelerek) Muhterem arkadaşlar, mühim ve cihan şümul hadisat-ı fevkalâde karşısında muhterem milletimizin teyakkuz ve intibahı hakikisine bir vesikai kıymettar olan, Teşkilâtı Esasiye Kanunumuzun bâzı maddelerini tavzih için encümeni mahsus tarafından Heyeti Celilenize teklif olunan kanun lâyihasının kabulü münasebetiyle yeni Türkiye Devletinin zaten cihanda malûm olan, malûm olması lâzımgelen- mahiyeti beynelmilel mâruf unvanı ile yadedildi. Bunun icabı tabiisi olmak üzere, bugüne kadar doğrudan doğruya Meclisinizin Riyasetinde bulundurduğunuz arkadaşınıza ifa ettirdiğiniz vazifeyi Reisicumhur unvanı ile yine aynı arkadaşınıza, bu âciz arkadaşınıza...  (Estağfurullah, hakkınızdır sesleri) tevcih buyurdunuz.

 

TUNALI HİLMİ B. (Zonguldak) — Gazi arkadaşım... 

 

GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA (Devamla) — Bu münasebetle şimdiye kadar mükerreren hakkımda izhar buyurmuş olduğunuz muhabbet ve samimiyet ve itimadı bir defa daha göstermekle yüksek kadirşinaslığınızı ispat etmiş oluyorsunuz. Bundan dolayı Heyet-i celilenize bütün samimiyet-i ruhiyemle arz-ı teşekkürat ederim. (Estağfurullah, Allah muvaffakiyet versin sesleri) 

 

Efendiler! Asırlardan beri Şarkta mağdur ve mazlum olan milletimiz, Türk Milleti, hakikatte meftur olduğu hasailden muarra telâkki ediliyordu. Son senelerde milletimizin fiilen gösterdiği kabiliyet, istidat, idrak kendi hakkında suizanda bulunanların ne kadar gafil ve ne kadar tetkikten uzak, zevahir perest insanlar olduğunu pek güzel ispat etti. Milletimiz, haiz olduğu evsaf ve liyakatini Hükümetinin

 

yeni ismiyle cihanı medeniyete daha çok suhuletle izhara muvaffak olacaktır. (İnşallah sesleri) Türkiye Cumhuriyeti cihanda işgal ettiği mevkie lâyık olduğunu aşariyle ispat edecektir.

 

(İnşallah sesleri) Arkadaşlar bu müessese-i âliyeyi vücuda getiren Türk Milletinin son dört sene zarfında ihraz ettiği, zafer, bundan sonra da birkaç misli olmak üzere, tecelliyatını gösterecektir. (İnşallah sesleri)

 

Âcizleri mazhar olduğum bu emniyet ve itimada kesb-i liyakat etmek için pek mühim gördüğüm bir noktadaki ihtiyacımı arz etmek mecburiyetindeyim. O ihtiyaç, Heyeti Aliyenizin şahsım hakkındaki teveccüh ve itimadının, müzaheretinin devamıdır.

 

(Hiç şüphe yok, daima sesleri) Ancak bu sayede ve Allah'ın inayetiyle, şahsıma tevcih buyurduğunuz ve buyuracağınız vazaifi hüsn-i ifaya muvaffak olabileceğimi ümid ederim. (Allah muvaffak etsin sesleri) Daima muhterem arkadaşlarımın ellerine, çok samimî ve sıkı bir surette yapışarak onların şahıslarından kendimi  biran bile müstağni görmeyerek çalışacağım.

 

Milletin teveccühünü daima nokta-yı istinat telâkki ederek, hep beraber ileriye gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır. (Şiddetli ve sürekli alkışlar)"

 

Saat akşam 09.00 olmuştu. Meclis Başkanı ertesi gün saat bir buçukta toplanmak üzere oturumu kapattı.

 

Cumhuriyetin ilanı böyle bir atmosferde ve bu konuşmalarla hayata geçirildi.