Sağlıklı ve güvenilir içme suyu yönetimi için Bölge Arsenik Haritası

‘Kentsel ve kırsal alanlarda yaşayan insanların sağlıklı ve güvenli içme suyu gereksinimi için Bölge Arsenik Haritaların yapımı şarttır’.

Sağlıklı nesil için sağlıklı içme suyu gerekmektedir.

DÜNYADA KALİTELİ SU KAYNAKLARI TÜKENİYOR!

Hızla artan dünya nüfusu, sanayileşme ve çevre kirliliği sağlıklı ve güvenilirli içme suyu kaynaklarının azalmasına neden olmuştur.

İçtiğimiz su doğal olarak veya insanlar tarafından değişik oranda kirletilmektedir.

Yaşam için suya ihtiyacımız olduğundan içtiğimiz kirli su bedenimizi de kirletmektedir ve çeşitli hastalıklara neden olmaktadır.

KALİTESİZ KİRLİ SU KANSER NEDENİ!

Son yıllarda bölgesel kanser hastalıklarının araştırılmasından elde edilen sonuçlara göre kanserin en önemli nedenlerinden birinin de içme suyundaki arseniğin (As) olduğu sonucuna varılmıştır.

Özellikle uzak doğuda çevrelerinin arsenikle nasıl ve ne kadar kirlenmiş olduğunu bilemeyen Bangladeş gibi az gelişmiş ülkelerde görülen toplu kanser vakaları gelişmiş ülkelerin sudaki arsenik oranını yeniden gözden geçirmesine neden olmuştur.

İÇME SUYUNDA ARSENİK NE KADAR OLMALI?

10 Ocak 2007 yılına kadar Dünya Sağlık Örgütü içme suyundaki kabul edilebilir arsenik miktarını 50 mikrogram/L olarak benimsemişti.

Ancak araştırmalar bu düzeydeki arsenik miktarının da kansere neden olduğunu gösterince içtiğimiz sudaki arseniğin limit değeri çok daha aşağılara 10 mikrogram/L’ye çekilmiştir.

Avrupa Birliği ve Dünya Sağlık Örgütü içme suyundaki kabul edilebilir arsenik miktarını belirlerken hem sağlık açısından arsenik miktarının düşük olması hem de bu özellikteki suyun doğada yeterince bolca bulunabilmesini dikkate alır. Çünkü doğada arsenik miktarı çok düşük olan içme suyu az veya yetersizdir. Bu nedenle sağlıklı içme suyu için arsenik içeriği yüksek suyun arsenik den arıtılması gerekmektedir.

GERİ KALMIŞ ÜLKELERDE HALK ARSENİKLİ SU İÇİYOR!

İçme suyunun arsenik, ağır metal ve diğer zararlı maddelerden arıtılması modern teknoloji ve tesis gerektirdiği gibi maliyet artışına da neden olmaktadır. Bu koşullarda az gelişmiş ülkelerde önemli bir sorun olmakta çoğu kez problem halktan gizlenerek geçiştirilmektedir.

Ülkemizde vatandaşına yıllarca yüksek oranda arsenikli su içiren kimi belediyeler bu sorunu kolayca çözmek için Bakanlığa başvurarak arsenik limit değerinin yükseltilmesini talep etmektedirler. Tıpkı deprem üreten fayın yerinin Belediye Meclisi kararıyla değiştirilmesi örneğinde olduğu gibi.

İçme suyunda arsenik doğal olarak mevsimsel koşullara ve çevre kayaç türlerine bağlı olarak değişik miktarda bulunabilir. Özellikle volkanik arazilerde ayrışmış demir sülfürlü kayaçlar, arsenikli maden cevherleri, jeotermal alanlar suya karışan arseniğin kaynak alanlarıdır. Bu nedenle içme suyundaki arsenik miktarı o bölgenin jeolojik yapısı kayaç türü ve mevsimsel yağış oranıyla ilişkilidir.

GELİŞMİŞ ÜLKELER GÜVENLİ SU YÖNETİMİ İÇİN ARSENİK HARİTALARI YAPIYOR

Sağlıklı içme suyu yönetimi için gelişmiş ülkeler ulusal su kalitesi değerlendirme programlarına bağlı olarak içme sularındaki arsenik miktarını gösteren haritalar hazırlamışlardır.

Kuzey Amerika’da halk sağlığı için gerekli olan güvenli içme su yönetimi projesinde ülkenin arsenik kirliliğini gösteren yukarıdaki haritalar hazırlanmıştır. Haritanın batısındaki kırmızı ve sarı alanlar ( arsenik 10 mikro gram/L limit değerinin üzerinde ) doğusundaki gri renkli alanlara ( arsenik 10 mikro gram/L limit değerin altında) göre arsenik bakımından daha fazlakirlenmiştir. Başka deyişle ülkenin batısında suyun arsenik arıtımı gerekirken doğusunda arsenik arıtımına gerek yoktur. Beyaz alanlarda arsenik değerleri için yeterli veri bulunmamaktadır. Arsenik değerlerinin farklı şekilde dağılımı esas olarak ülkenin doğusunun ve batısının jeolojik yapısının, kayaç türlerinin farklılığından kaynaklanmaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesi jeolojik ve metalojenik açıdan Kuzey Amerika’nın arsenik değeri yüksek olan batı bölgesine benzerlik gösterir. Bu tür ülke ölçeğindeki büyük haritalar her eyaletin kendi bölgesinde yapmış olduğu daha küçük haritaların birleştirilmesinden elde edilmiştir.

Arseniğin nerede ve hangi oranda bulunduğunu gösteren bu haritalar güvenli ve sağlıklı içme suyu elde etmek için uygun arsenik arıtma tesislerinin seçiminde ve maliyet hesaplarında referans kaynak olarak alınır.

Ülkemizdeki yer altı ve yer üstü suların arsenik içeriklerini gösteren haritalar olmadığından başka deyişle nerede ne kadar arsenik olduğunu bilmediğimizden sağlıklı ve güvenli su içtiğimiz de söylenemez.

Bu nedenle Doğu Karadeniz Bölgesindeki kanser artışlarını da salt Çernobil faciasına bağlayarak geçiştirmek mümkün değildir.

BÖLGEMİZDEKİ İÇME SUYU KALİTESİ NASIL?

Bölgemizde özellikle kırsal alanda vatandaş içme suyu olarak genelde çeşme, kuyu ve kaynak suyunu kullanmaktadır. Şehir ve kasabadakiler ise daha çok şehir şebeke suyu dışında il dışından gelen damacana ve kaynak sularını tüketir. Ancak bu suların hiçbirisinin Avrupa Birliği Standartlarına ve dünya Sağlık Örgütünün önerdiği arsenik içeriğine uygun olup olmadığı bilinmemektedir.

Şehirlerdeki klasik arıtma tesislerinde arsenik kısmen arıtılırsa da kasaba ve köylerde vatandaşın hangi kalitede içme suyu kullandığı bilinmemektedir.

BÖLGEMİZDE GÜVENLİ SU YÖNETİMİ İÇİN ARSENİK HARİTALARI YAPABİLİRİZ

Başlatılmasını umduğumuz Türkiye Ulusal Su Kalitesi Değerlendirme Çalışmalarına pilot bölge olarak Trabzon’dan başlamak mümkündür.

Trabzon yakın çevresi ile Ata Su Barajının 35 x15 km’lik mutlak, yakın, orta ve uzak koruma alanlarında bulunan kuyularda, akarsularda, çeşmelerde, pınarlarda, mineralli su kaynaklarında yapılacak arsenik ölçümleri bölgemizde sağlıklı ve güvenli içme suyu temininde atılacak ilk adımdır.

Trabzon ili için yapılacak olan Değirmendere ve Sera Derelerini kapsayan Bölge Arsenik Haritası halk sağlığı için güvenli içme suyu stratejisinin temelini oluşturduğu gibi Ata Su Barajından elde edilecek olan içme suyunun arıtma teknolojisini ve arıtma maliyeti hakkında doyurucu bilgi verecektir.

Doğu Karadeniz Bölgesinin genel jeolojisi ve maden zuhurlarıyla birlikte mühendislik jeolojisi haritalarını hazırlayan Trabzon MTA Bölge Müdürlüğü, DSİ ve KTÜ den alacak olduğu lojistik ve bilimsel destekle 1/100.000 ve 1/25.000 ölçekli Trabzon Bölgesi Arsenik Haritalarını hazırlayabilme olanaklarına sahiptir.

Sağlıklı ve mutlu yaşam dilekleriyle

Prof. Dr. Osman BEKTAŞ