Turistler Trabzon'da Kalandar'ı böyle kutladı
Trabzon'un Maçka ilçesinde Yunanlı turistler, Kalandar'ı kutladı
Trabzon'un Maçka ilçesinde, Rumi takvime göre yeni yılın ilk ayının adı olan Kalandar için şenlik düzenlendi. Kalandar gecesi için Yunanistan'dan gelen 50 kişilik turist grubu, kendilerine özgü kıyafetlerle horon oynanıp, tiyatro gösterileriyle Kalandar geleneklerini canlandırdı.
Trabzon ve çevresinde Rumi takvime göre yeni yılın ilk günü kabul edilen Kalandar için etkinlik düzenlendi. Her yıl 13 Ocak'ı 14 Ocak'a bağlayan gecede, Maçka ve çevresi başta olmak üzere bölgede çok sayıda köyde yaşatılan Kalandar geleneği bu yıl da sürdü. Maçka ilçesine bağlı Güzelyayla köyünde düzenlenen Kalandar gecesi şenliğine, bölge halkının yanı sıra Yunanistan’dan gelen 50 kişilik turist kafilesi de, yöresel kıyafetleriyle katılarak Kalandar’ı kutladı. Kafilede ayrıca, Kalandar geleneğin özgü, şeytan, ayı, köylü kadın, asker, doktor, köylü ve gelin kıyafeti giyinen kişiler de yer aldı. Kendilerine özgü danslarıyla gösteri sunan, kemençe, tulum ve davul eşliğinde horon oynayan Yunanlı turistleri, köy sakinleri de ilgiyle izledi. Kafiledeki kostüm giymiş turistler de, yörelilerle şakalaştı, tiyatro gösterileri sunup, Kalandar geleneklerini canlandırdı. Köy sakinileri de, renkli görüntülerin yaşandığı etkinliği, cep telefonlarıyla fotoğraflayarak, sosyal medyada paylaşımlarda da bulundu.
‘ÖNEMLİ BİR TURİZM AKTİVİTESİ’
Maçka Belediye Başkanı Koray Koçhan, Kalandar geleneğinin bölgenin turizm potansiyeli açısından önemli olduğunu belirterek “Kalandar, kültürümüzde Osmanlı’dan günümüze gelen bir etkinliktir. Büyüklerimiz deyimiyle koca karı ayının yılbaşı. İnsanlar burada eğleniyor. Yunan misafirimiz de buradalar. Yunan misafirlerimizin birçoğu Osmanlı döneminde burada bizlerle beraber yaşayan insanların torunlarıdır. Onlar da ata toprakları olan bu bölgelere gelerek kendi kültürlerini yaşayıp özlem gideriyorlar" dedi.
‘BURASI BİZİM İÇİN VATAN GİBİ’
Kalandar kutlamaları kapsamında bölgeye gelen Yunan kafilesinden Mirofora Efstathiadou da, Trabzon’u çok sevdiklerini söyledi. Efstathiadou, “Bizim dedelerimiz burada doğdu. Çok mutluyuz. Bundan 100 sene önce hem Müslümanlar hem Hristiyanlar bu etkinlikleri hep birlikte yapıyorlardı. Ben Trabzon’u çok seviyorum. Trabzon sadece Ayasofya ve Sümela değil. Burada çok iyi insanlar var. Trabzon’un insanı bizim yüreğimizin içerisinde. Burası bizim için vatan gibi. Yunanistan’da da 'bize her yer Trabzon' diyoruz” diye konuştu.
'ONLARLA AYNI KÜLTÜRE SAHİBİZ'
Yunanlı turist grubunun kafile başkanı Kostas Alexandridis ise, yöredekilerle aynı kültüre sahip olduklarını kaydederek, "Buraları ve burada yaşayan insanları seviyoruz. Çünkü burada yaşayan insanlar bizim dedelerimizin arkadaşlarıydı. Onlarla aynı kültüre sahibiz. Burada yaptığımız yılbaşı adeti Müslümanlar ve Hıristiyanlar tarafından ortaklaşa yapılan bir kültürdür. Bu kültürde insanlar bir araya gelerek eğlenir ve birbirine yeni yılda mutluluklar diler” ifadesinde bulundu.
KALANDAR GELENEĞİ
Kalandar, Trabzon ve civarında hem miladi takvime göre 14 Ocak'a denk gelen yılın ilk gününü, hem de mahalli takvimde yılın ilk ayı olan Ocak ayını tanımlamak için kullanılan terimdir. Trabzon'un kendi içindeki yörelerde de Kalandar adetleri değişir. Kalandar sabahı, güneş doğmadan evdekilerden biri kalkar, evin her tarafına su serper, mısır haşlar ve evdeki çocuklara yedirir. Rızık meleklerinin evi ziyaret edeceği inancıyla tüm kapılar açılır. Kalandar gecesi köyün çocukları çeşitli tekerlemeler ve türküler eşliğinde horon oynar, ev ev gezerek kapıya iplere bağlı torbalar bırakır ve kuruyemiş, çikolata, meyve gibi yiyecekler toplar. Ayrıca bazıları korkutucu kıyafetler giyerek gittikleri evdeki çocukları da korkutmayı amaçlar. Kalandar'ın Latince'de takvim anlamına gelen Calandae'den geldiği tahmin edilmektedir ve yüzyıllardır yörede Kalandar gecesi geleneği devam ettirilmektedir. Bazı kaynaklar da Kalandar'ın bölgede yerleşik Hristiyanlardan kalma bir gelenek ve Cadılar Bayramı'nın Anadolu'daki uyarlaması olduğunu belirtmektedir.
Ben esnafım bakırcılarda kemence saat satıyorum,kemence saat üstünde sümelan manastırın resmî var kenarlarında Türk bayrağı var.yunan farkına varmadı aldı sonra eşi ona işaret etti Türk bayrağı var orda sonra bıraktı almadı
Kalandar nedir
Ortodoks Hristiyan Rumlar 24 Aralığı 25’ine bağlayan gece “kalanda” adı verilen noel şarkıları söyleyerek Hz. İsa’nın doğumunu kutlarlar.
Kalandar gecesi söylenen tekerlemelerin, İngilizce’si “carol” olup, Noel günü çocukların ev ev dolaşarak söylediği Hristiyan-lığa özgü dini içerikli şarkıların adıdır
Halk takvimi ve sayılı günler, milletlerin hafızalarını yansıtır.
Bu kapsamda Trabzon ve çevresi, halk takvimi açısından kaynağı Türk kavimlerine dolayısıyla Türk Kültürüne dayanan pek çok etkinliği bünyesinde barındırır.
Bunlardan biri de Trabzon ve yöresinde kutlanan Kalandar Bayramı ve bu çerçevede yapılan etkinliklerdir.
Türkiye’deki halk takvimi, Rumî (Hicrî-Şemsî) takvime dayanır. “Eski takvim”, “eski hesap”, “kocakarı takvimi”, “halk takvimi” gibi adlarla da anılır.
Rumî takvim, Hicrî-Şemsî takvimin Osmanlı’daki adıdır. Takvim, 13 Mart 1840’da uygulamaya girmiştir. Miladi takvimden 13 gün geridir.
Miladi takvim ile halk takvimindeki 12 ayın adlarında aynı adlar olduğu gibi ayrı adlar da vardır. Bunlardan biri de Ocak ayı yerine kullanılan zemheri veya kalandar adlarıdır.
“Kalandar” sözcüğünün kökeniyle ilgili farklı görüşler vardır. Kalandar adı, Latince kökenli bir kelimedir. İngilizcede calendar, Fransızcada calendrier, Rusça kalendar, İtalyanca kalandarya “takvim” anlamındadır.
Kalandar ayında 13 Ocak’ı 14’a Ocak’a bağlayan gece yani bu ayın birinci gününde Trabzon, Samsun ve Ordu iline bağlı bazı ilçe ve köylerde Kalandar adıyla anılan bir etkinlik yapılır. Ayrıca benzer uygulama Güney Azerbaycan Türklerinde de görülür.
Bu gece ve güne bağlı olan pek çok uygulama vardır. Özellikle Trabzon ve çevresinde bu ay kalandar/galandar adı verilen bir kutlama ile başlar. Kalandar, bir yılbaşı kutlamasıdır. 14 Ocak yeni bir yılın başlangıcı kabul edilerek çeşitli etkinliklerle kutlamalar yapılır. Bu kutlamalar esnasında 14 Ocak günü eve misafir alınmaz, komşuluk yapılmaz, ödünç herhangi bir şey alınmaz, verilmez. Gelecek ilk konuğun daha önceki yıllarda denenmiş olması ve uğurlu gelmiş olması şarttır. Uğursuz, arsız, hırsız, çirkin, deli kimseler eve misafir gelmek isterse içeri alınmaz. Uğursuz sayılan bir kişi konuk olarak kabul edilirse o hanenin işlerinin ters gideceğine, hayvanlarının hastalanacağına, ürünlerinin kıt olacağına inanılır. Uğurlu sayılan kişi, hane reislerince özellikle davet edilir. Davet edilen kişiye armağanlar verilir.
En yaygın uygulama ise çocuklarca ve gençlerce yapılır. Bunlar, kalandar akşamı her biri tek başına veya gruplar halinde maniler söyleyerek ev ev gezerler. Torbalarını gittikleri evin kapı koluna asarlar veya eşiğine koyarlar. İhtiyaca göre torbalarına ip bağlayabilirler. Kapıyı vurup zili çalıp saklanırlar veya kapıda beklerler. Evin uğurunu ve kalandarı bozmamak için evlere girilmez. Kapı açıldığında saklandıkları yerden «Kalandar!» diye bağırır veya hiç ses çıkarmazlar. Saklanılmışsa kapının açılıp kapanma sesinden hareketle veya belli bir süre bekledikten sonra bırakılan torbalar alınır. Bu torbalara ev sahiplerince çeşitli yiyecek malzemeleri konulur. Bu torbalara bazen muziplik olsun diye çeşitli ilginç ve esprili nesneler konabilir. Sonunda kalandara çıkan bütün çocuklar, gençler bir araya gelir, topladıkları yiyecekleri paylaşır, yer içer eğlenirler. Mani, türkü, şarkı söylenir, güğüm çalınır, imkân varsa kemençe çalınır, horon oynanır. Eğlence geç saatlere kadar sürer.
Trabzon ve yöresinde yapılan Kalandar Kutlaması vb. uygulamalar, bölgede İslamiyet öncesi Türk kültür unsurlarının canlı biçimde yaşamasına güzel bir örnek teşkil eder.
Özetle, Kalandar kutlamaları biz Türklere ait, bölgemizin hasletlerini yansıtan güzel bir gelenektir.
KAYNAKLAR
Ülkü Kara Düzgün, Giresun Halk Takvimi, Sayılı Günler ve Bunlara Bağlı İnanış ve Uygulamalar.
ALPASLAN, Aytekin. (2013). “Türk Halk Takvimi (Kocakarı Takvimi)”.
DEMİR, Necati. (2012). “Trabzon Yöresinde Zaman, Halk Takvimi ve Sayılı Günler”,
İbrahim TELLİOĞLU. Doğu Karadeniz Kıpçakları.
Mehmet BİLGİN, Doğu Karadeniz, Tarih, Kültür, İnsan, Ötüken Neşriyat, 2007.
DEMİR, Necati. Trabzon yöresinde destan kültürü ve tarihî alt yapısı.
Zeynep KANTARCI. Kalandar Kutlaması: Livera (Yazlık) Köyü örneği, SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 491-503