İş Kanunu’na tabi çalışanlar, aynı işverene bağlı bir veya birden fazla işyerinde en az bir yıl çalışmaları halinde kıdem tazminatına hak kazanırlar. Hak kazanmakla birlikte kıdem tazminatını alabilmek için bazı koşulların sağlanması gerekiyor.

Koşulların neler olduğu, 1475 Sayılı eski İş Kanunu’nda düzenleniyor. Kanuna göre, kıdem tazminatının ödenmesini gerektiren haller şöyle:

- İşverence işçinin 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 25 / II maddesinde düzenlenen “ahlâk ve iyi niyet kurallarına aykırılık halleri” dışında bir sebeple işten çıkartılması.

- İşçinin 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinde düzenlenen sağlık, “ahlâk ve iyi niyet kurallarına aykırılık” ve zorlayıcı sebeplerle iş akdini haklı fesih yapması.

- Erkek işçinin muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla işten ayrılması.

- Kadın işçinin evlendikten sonra iş akdini feshetmesi.

- İşçinin yaşlılık, emeklilik, malullük aylığı ya da toptan ödeme almak amacıyla işten ayrılması.

- Yaş dışında kalan emeklilik koşullarının yerine getirilmesi.

İşçinin 24. madde uyarınca haklı fesih sebeplerinin ayrıntıları da şöyle:

Sağlık sebepleri:

– Yapılan iş, işin niteliğinden doğan sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.

– İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluştuğu işveren ya da başka bir işçi bulaşıcı hastalığa veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.

Ahlâk ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:

– İşveren iş sözleşmesi yapılırken esaslı noktalardan biri hakkında gerçeğe uygun olmayan bilgi verirse, yanlış vasıflar veya şartlar göstererek işçiyi yanıltırsa.

– İşveren işçinin veya aile fertlerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.

– İşçi başka bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğrarsa ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.

– Ücret zamanında ve eksiksiz ödenmezse.

Zorlayıcı sebepler:

– İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süreyle işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.

YANLIŞ ADIM KIDEM TAZMİNATI HAKKINI ORTADAN KALDIRIR

Bu koşulları yerine getirenlerin de kıdem tazminatı hakkını kaybetmemek için belli kurallara dikkat etmeleri gerekir.

Haklı nedenle fesih yaparken fesih sebebinin açık ve net bir şekilde fesih yazısına konulması gerekir. En büyük hatalardan birini, örneğin ücreti eksik veya hiç ödenmediği halde bu gerekçe ile haklı fesih yaptığını belirtmeyip, “Gördüğüm lüzum üzerine” şeklinde ifadelere yer verilmesi oluşturuyor.

Gerek İş Kanunu, gerekse Yargıtay uygulamaları, ücretin ödenmemesi halinde işçiye haklı fesih imkânı veriyor.

HAKLI FESİHTE 6 GÜNLÜK HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE

Ahlâk ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak derhal fesih hakkının kullanılmasında hak düşürücü sürenin göz önünde bulundurulması gerekir. İşçinin bu gerekçeyle iş akdini fesih yetkisi, haklı fesih sebebini öğrendiği günden başlayarak altı işgünü geçtikten ve her durumda fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra ortadan kalkar.

Ancak, ücreti zamanında ödenmeyen işçiler, bu durum devam ettiği sürece derhal fesih haklarını kullanabilirler. Ücreti ödenmeyenlere altı günlük hak düşürücü süre uygulanmaz.

YAŞ DIŞINDAKİ EMEKLİLİK KOŞULLARINI SAĞLAYANLAR KIDEM TAZMİNATINI ALABİLİR

Emeklilik için yaş dışındaki sigortalılık süresi, prim gün sayısı gibi koşulları yerine getirenler, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) yazı alarak kıdem tazminatını alabilirler. SGK’dan kıdem tazminatı yazısı alabilmek için gerekli koşullar, sigortalı çalışmaya başlama tarihine göre şöyle:

– 8 Eylül 1999’dan önce işe girenler: 15 yıl sigorta, 3600 prim günü.

– 9 Eylül 1999 - 30 Nisan 2008 tarihleri arasında işe girenler: 25 yıl sigorta, 4500 prim günü veya sadece 7000 prim günü.

– 1 Mayıs 2008’den sonra işe girenler: 5400 prim günü (Prim günü her yıl 100 gün artarak 4500’den 5400’e çıkacak).

SGK’DAN YAZI ALMADAN İSTİFA ETMEYİN

Sigortalılık süresi ve prim günü koşulunu yerine getirdiği halde, SGK’dan kıdem tazminatı yazısını almadan istifa edenler kıdem tazminatı haklarını kaybeder. İstifa ettikten sonra alınan yazı geçersiz sayılıyor. (HT)