Haber61 TV'de yayınlanan Şifa Olsun programının bu haftaki konuğu İmperial Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı OP. Dr. Filiz Tanrıkulu oldu.
Tanrıkulu, Polistik Over Sendromu hakkında detayları paylaştı.
İşte söyleşiden satırbaşları;
BUGÜN NİÇİN POLİKİSTİK OVER SENDROMUNU KONUŞUYORUZ?
Günümüzde bir çok hasta, kadın hastalıkları ve doğum kliniklerine adet düzensizliği ve gebe kalamama şikayeti ile başvurmakta ve biz bu hastaların bir çoğunda Polikistik Over Sendromu ile karşılaşmaktayız. Polikistik Over Sendromu (PKOS), doğurganlığı olumsuz etkileyen ve pek çok farklı hastalığın oluşumuna da zemin hazırlayan bir kadın hastalığı ve aynı zamanda bir endokrin hastalıktır.Polikistik over sendromu; yumurtlama bozukluğuna neden olarak kısırlığa yol açabildiği gibi tedavisiz kalması durumunda hipertansiyon, kalp -damar hastalıkları ve rahim kanseri gibi pek çok hastalığa sebep olabilmektedir.
POLİKİSTİK OVER SENDROMU KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Polikistik over sendromu üreme çağı dediğimiz 15-44 yaş arası bayanlarda görülen ,genellikle genç kızlık döneminde başlayıp yaşam boyu devam eden bir hastalıktır.
POLİKİSTİK OVER SENDROMUNUN GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR ?
Ortalama sıklığına bakılacak olursa 15-44 yaş arası her 4 kadından birinde görülmekle beraber tüm dünya ile kıyasladığımızda Akdeniz toplumlarında daha sık görüldüğünü söyleyebiliriz.
POLİKİSTİK OVER SENDROMUNUN NEDENLERİ NELERDİR?
Polkistik over sendromu üzerinde en çok çalışma yapılan fakat en az bilinen endokrin hastalıktır.Sebebi tam olarak bilinmemektedir..Ailesel eğilim gösteren PCOS’da kalıtım ve çevresel faktörler üzerinde durulmaktadır çünkü ailesinde PCOS öyküsü bulunan kişilerin bu hastalığa yakalanma olasılığı diğer bireylere oranla oldukça fazladır. Buna ek olarak obezite de bu hastalığın oluşumuna zemin hazırlayan faktörler arasında yer alır. Fazla kilo ve buna bağlı olarak oluşacak olan insülin direnci, hiperinsülinemiye (kanda insülin hormonu düzeyinin yükselmesi) neden olur ve bu da vücutta androjen hormonu (erkeklik hormonu)sentezini artırır. Sonuç olarak cinsiyet hormonlarının vücuttaki dengesi bozularak yumurtlama bozuklukları ve anovulasyon olarak adlandırılan yumurtlayamama problemi ortaya çıkar.
Çevresel faktörler olarak ise bazı tarım ilaçları ve benzeri zararlı kimyasal maddeler üzerinde durulmaktadır.
POLİKİSTİK OVER NE DEMEKTİR?
Kadınlarda yumurtlama,her ay yumurtalıklarda yani overlerde bulunan ve yumurta hücresini içeren ufak kesecikler olan foliküllerin, olgunlaşıp çatlayarak erkek sperm hücresi tarafından döllenecek bir yumurtayı karın boşluğuna bırakması ile meydana gelir.Karın boşluğuna bırakılan bu yumurta tüpler tarafından yakalanır ve erkek sperm hücresi ile buluşarak döllenme meydana gelir. Hormonal dengede meydana gelen çeşitli problemler nedeniyle foliküller gelişimini tamamlayıp çatlayamayınca küçük kistlere dönüşürler . Polikistik over olarak adlandırdığımız bu görüntü her iki overde gelişimini tamamlayıp çatlayamayan 10-12 mm boyutundaki en az 12 yumurtanın kistleşerek yumurtalığın etrafında sıra sıra kolye gibi dizilmesi ile oluşmaktadır.Aynı zamanda over (yumurtalık)boyutlarında da artış görülmektedir. Yumurtlama olmayıp kist sayısı artarken; aynı zamanda, yumurtalar gelişip yeterli hormon sentezini yapamadığı için, yumurtalıklardaki hormonal denge daha da bozulur ve yumurtlama süreci iyice aksar .
tipik pcos animasyon ve usg görüntüsü Tipik polikistik over görünümü ,anovulasyon(yumurtlamama)hali bir müddet devam ettiğinde ortaya çıkmaktadır . Yumurtlama olmayan hastaların yaklaşık olarak %75’inde polikistik overler görülmüştür.PCOS’da da temel sorun budur fakat normal kadınların %25 kadarında da polikistik over görünümü olabilir.Hatta doğum kontrol hapı kullanan kadınlarında %14 kadarında da bu bulgu görülebilmektedir.Yani polikistik over görünümü ile Polikistik Over Sendromu aynı şey değildir.Poliklinik muayenesi sırasında usg da overlerini polikistik görünümde gördüğümüz her kadına sende Polikistik Over Sendromu var diyemeyiz.
POLİKİSTİK OVER SENDROMU NEDİR?
Polikistik Over Sendromu hiperandrojenizmin (erkeklik hormonu fazlalığının)klinik ya da labaratuar bulgularının eşlik ettiği ,adet düzensizliği ve USG da polikistik over görünümü ile birlikte kendini belli eden, buna ek olarak kilo artışı, vücut genelinde tüylenme, sivilce oluşumu ,saç dökülmesi gibi pek çok şikayetin oluşumuna neden olan bir kadın hastalığıdır. Günümüzde PCOS ‘lu kadınların önemli bir kısmında insülin direncinin olduğu bulunmuştur. İnsülin direnci insüline karşı verilen glikoz cevabının azalmasıdır ve buna bağlı olarak da hiperinsülinemi ortaya çıkar.Burada ana sorun insülin direnci ve hiperinsülinemi ile birlikte erkeklik hormonu fazlalığının sebep olduğu anovulasyon yani yumurtlama olmamasıdır.
PCOS ‘da yumurtalıklar artmış erkeklik hormonu(androjen) üretiminin en önemli kaynağıdır.Artan androjen düzeyleri hormonal sistemdeki birçok mekanizmayı ve hormon sentezlerini etkilediği için yumurtaların gelişimi durmakta ve yumurtlama olmamaktadır.
Aşırı kilolu PCOS hastalarının vücutlarında ise android tip obezite dediğimiz özellikle karın bölgesinde bir yağlanma söz konusudur.Bu yağ dokusu insüline karşı duyarsız olup metabolik olarak daha aktiftir ve bu durum hiperinsülinemi,şeker metabolizmasında bozulma,diabet ve erkeklik hormonu sentezinde artışa yol açmaktadır.Ayrıca artan yağ dokuda östrojen olarak adlandırdığımız kadınlık hormonlarının da erkeklik hormonuna dönüşümü gerçekleşir.Bunlardan da anlaşılacağı üzere insülin direnci ve hiperinsülinemi özellikle kilolu PCOS hastalarında görülmektedir.
Yumurtlama düzeninin bozulması nedeniyle bu hastalığa sahip olan kadınlarda çocuk sahibi olamama sorunu gözlenir. Hormonal yapıyı bozarak tüylenmeye ve sivilce oluşumuna neden olur. Yaşam kalitesini ve dış görünüşü olumsuz yönde etkileyen bu hastalık, psikolojik sorunları da beraberinde getirebilir ve mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir.
POLİKİSTİK OVER SENDROMU BELİRTİLERİ
Semptomlar kişiye bağlı olarak değişse de çoğu kadında görülen ortak belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
Adet düzensizliği-Hastaların %50’inde adet görmeme,%30’unda adet aralarının uzun olması şeklinde olabileceği gibi %15 hastada yoğun kanamalar ,ara kanamalar da görülebilmektedir.Bununla beraber hastalar normal bir adet düzeni de gösterebilmektedir.
Kilo artışı
- Tüylenme-Hastaların %70’inde kozmetik açıdan rahatsız edici bir tüylenme mevcuttur.(hirşutizm)Fakat erkeklik hormon seviyeleri yüksek olan her hastada aşırı tüylenme görülmeyebilir çünkü tüylenme sadece kandaki androjen seviyelerine bağlı değildir.Aynı zamanda kıl köklerinin bu hormonlara olan duyarlılığına da bağlıdır.
- Yüz ve sırtta sivilcelenme
- Seste kalınlaşma
- Göğüslerde büyüme, küçülme ve hassasiyet
- Saç dökülmesi
- Ciltte lekelenmeler
- Meme,boyun,kasık bölgelerinde ciltte koyulaşma ve kalınlaşma
(yüksek insülin seviyeleri nedeniyle)
POLİKİSTİK OVER SENDROMU KOMPLİKASYONLARI
Kısırlık
Rahim duvarında kalınlaşma(endometrial hiperplazi )ve rahim kanseri
• Gebelik Tansiyonu(preeklampsi)
• Meme Kanseri?
• Bozulmuş glukoz toleransı,tip 2 DM,GDM
• Dislipidemi ve KVS Hastalıkları
• Düşük veya erken doğum
• Karaciğer yağlanması
Metabolik Sendrom( Obezite ve PKOS da kan şekeri yüksekliği, yüksek kan basıncı, iyi kolesterolün (HDL) düşük seviyede bulunması ve yüksek seviyede kötü kolesterol (LDL) ile karşılaşılma olasılığı artar. Bu faktörlerin birlikte görüldüğü duruma metabolik sendrom adı verilir. Metabolik sendromda kalp hastalığı, şeker hastalığı ve felç riski artar.)
İnme,
• Uyku apnesi ,Depresyon,anksiyete,yeme bozuklukları
Bu nedenlerle bu hastalığa sahip olan kişilerde tedavi sürecinin derhal başlatılarak hızlı bir şekilde kilo kaybının sağlanması ve hormon seviyelerinin kontrol altına alınması gerekir.
Polikistik Over Sendromu tanısı nasıl konulur?
Polikistik over sendromunda tanı; klinik bulgular, radyolojik görüntüler ve hastanın öyküsü detaylı bir şekilde incelenerek konulur. Fizik muayenede tansiyon ve kilo ölçümü,bel-kalça oranı ölçümü yapılabilir.
Normalden erken veya geç adet olma, adet görememe (amenore), sesin kalınlaşması, tüylenme, aşırı saç dökülmesi gibi sorunlardan bir veya birkaçının görüldüğü hastalarda pelvik veya vajinal ultrasonografi eşliğinde yumurtalıklar ve rahim detaylı bir şekilde incelenir. USG ‘da overlerde polikistik görünüm olabilir. Adetin 3. gününde yapılacak kan testi sonucunda hormon düzeyleri ölçülür. Hastalığa sahip bireylerde özellikle hormon testinde yumurtlama döngüsünü düzenleyen FSH ve LH hormon seviyelerinin normalin dışında olduğu, östrojen hormonu düzeyinin düşük, erkeklik hormonu düzeylerinin normalden yüksek olduğu görülür. Kan şekeri ve lipid profili bakılır.75 gram şeker yükleme testi(OGTT)yapılır.Ayırıcı tanıda diğer nedenleri ekarte etmek için TSH(tiroid hormon seviyeleri) bakılmalıdır.
Polikistik Over Sendromu tedavi yöntemleri nelerdir?
Polikistik overde tedavi, kişiye özgü şekilde planlanır. Hastalığın kesin bir tedavisi yoktur.Hastaların mevcut şikayetlerine göre tedavi planlanmalıdır.
Öncelikle en iyi tedavi kilo kaybıdır.Yaşam tarzı değişikliği,düzenli egzersiz ve diet yapılmalıdır.Başlangıç kilosunun %5 ‘i kadar bir kilo kaybı olduğunda bile hiperinsülinemi ve hiperandrojenimi de azalma olmaktadır. Özellikle işlenmiş gıdalardan uzak durmalı ve yeterince dinlenilmelidir.Uyku, hücre yenilenmesi, hormon üretimi, stres kontrolü ve kilo yönetimi için çok önemlidir. Polikistik over sendromlu kadınlarda melatoninin aşırı üretimi nedeniyle uyku bozukluğu yaşanma olasılığı daha yüksektir. Ve bir araştırmaya göre daha az uyuyan polikistik over sendromu hastaları, zihinsel sorunlar, insülin direnci ve uyku apnesi için daha fazla risk altındadır.
Kan dolaşımında normalin üzerinde seyreden erkeklik (androjen) hormonlarının seviyesinin düşürülmesine yönelik antiandrojen ilaç tedavilerinden yararlanılabilir.
Eğer 75 gram OGTT ‘de bozulmuş glukoz toleransı var ise metformin gibi oral antidiyabetik ajanlar kullanılarak kandaki şeker ve insülin hormonu düzeylerinin normale indirgenmesi hastada hormon seviyelerinin düzeltilebilmesi adına oldukça önemlidir.Metformin dokularda insülin duyarlılığını arttırır.Yüksek kan şekeri ve androjen seviyesini düşürür.PCOS ‘lu kadınların büyük çoğunluğunda adet düzensizliklerinin ve yumurtlamanın metformin tedavisi ile düzeldiği görülmüştür.Gebelik kaybını azattığına yönelik çalışmalar vardır ve yine aynı şekilde GDM riskini azalttığı gösterilmiştir.
Adet düzeninin sağlanması ve hastalığın yol açtığı tüylenme (hirşutizm) , akne ,ciltte yağlanma gibi sorunların önlenebilmesi için çoğu zaman doğum kontrol haplarından faydalanılır. Bu tedavi yöntemi aynı zamanda rahim iç tabakası olan endometriumun aşırı kalınlaşması ve buna bağlı olarak oluşabilecek rahim kanserinin önlenmesine de katkı sağlar. Bu etkiler özellikle 12-36 ay süren kullanımlarda belirgindir.
Polikistik over sendromu ve saç dökülmesi de birbiri ile ilişkili olan sorunlar olduğundan gerekli görüldüğünde vitamin ve mineral takviyeleri, doğal içerikli şampuanlar ve saç ekimi tekniklerinden faydalanılabilir.
Ortaya çıkan akne problemi için antibiyotikler ve sivilce kremleri kullanılabilir. Tüylenme sorunu için doğum kontrol hapları ve antiandrojen birtakım ilaçlar kullanılabilirse de en iyi tedavi lazer epilasyondur.
Çocuk sahibi olmak isteyen kişilerde ise yine hastalığa yönelik uygulanacak olan uygun tedavilerin yanı sıra yumurta gelişimini sağlamaya yönelik birtakım ilaç tedavileri uygulanabilir. Eğer diğer tedaviler başarısız kalırsa laparoskopik cerrahi yöntemle yumurtalıktaki küçük kistlerin lazer veya elektrik enerjisi kullanılarak patlatılması bazı seçilmiş vakalarda kullanılabilmektedir.
İnositol takviyesi
Polikistik over sendromu tedavisi için özellikle önemli bir doğal bileşik olan inositol, meyveler, baklagiller, tahıllar ve kabuklu yemişlerde bulunan bir şeker alkolüdür. İnositol en yüksek oranda, kavun ve portakalda bulunur. inositol, gebelik şansını arttır.
Akupunktur
Akupunkturun PKOS’lu kadınlar için çok yararlı bir tamamlayıcı tedavi olarak işlev görebileceğine dair kanıtlar vardır.
D Vitamini
Yapılan pek çok çalışmaya göre günlük rutine D vitamini eklenmesi, insülin duyarlılığını arttırır, kilo vermeyi kolaylaştırır, yüksek trigliseritleri düşürür ve kan dolaşımındaki androjenleri azaltırİnositol ve D vitaminine ek olarak PKOS tedavisinde Magnezyum, Çinko, Kalsiyum, Omega-3 gibi takviyelerde kullanılabilr.