Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Moleküler Patoloji bölümünü ziyaret edip Doç. Dr. Sevdegül Mungan’dan bölüm hakkında bilgiler aldık.

Haber61’e Moleküler Patoloji’nin ne olduğunu ve önemini en ince ayrıntılar ile anlatan Mungan “Biz kamera arkası bir bölümüz” ifadelerini kullandı. Kanser hastalarına uygulanacak tedavi yönteminin belirlendiği bir bölüm olarak özetleyen Mungan “Biz tüm sağlıklı, sağlıksız tüm hücrelere aynı tedaviyi uygulamak yerine sadece tümörlü hücreye etki edecek ilaçların verilmesini sağlamaya çalışıyoruz” açıklamasını yaptı.

Mungan Patoloji ve Moleküler Patoloji hakkında bilgiler vererek "Patoloji, moleküler patolojinin üst başlığı aslında. moleküler patoloji şurada 5-10 yıldır bütün dünyada patoloji altında açılmış bir bölüm. Hemen hemen tıbbın her dalında bir moleküler alt dal var. Patoloji aslında tanı, alınan dokular üzerinden hastalığın adını koyan bir bölüm. Bu her sistemin olabilir. Midenizden de biyopsi alınırsa patoloji tanı koyacak, derinizden de alınsa, beyninizden de alınsa, patoloji böyle tanı amaçlı bir bölüm.

Moleküler patoloji ise kanserdeki gelişimlerden sonra görülmüş ki özellikle bu insan genomunun açıklanmasından, kanserdeki genom değişiklikleri ve sağlıklı insandaki genomik farklılıklar karşılaştırdıklarında, dramatik farklar görüldüğünde, kanser yapan yolak dediğimiz yani kanserin oluşum mekanizmalarına bir pencere açılıyor. Sonrasında da bu yolakları madem anladık, bunlara uygun ilaçlar geliştirelim diyorlar ve anlaşılıyor ki normal hücrenizde olmayan bir mutasyon tümör hücrenizde var ve bu mutasyona yönelik ilaç verdiğinizde hem sağlıklı hücreyi koruyorsunuz, sadece tümör hücresine etki ediyorsunuz ve bu hastanın sağ kalımı artıyor.” İfadelerini kullandı.

Klasik Kemoterapi ile tüm hücreleri öldürmek yerine sadece kanserli hücreye yönelik tedavi açısından Moleküler Patalojinin çok önemli olduğunu belirten Mungan “Önceden kanser tedavisinde kullanılan klasik kemoterapötikler bütün hücreleri aynı oranda etkilerken, yani tümörlü tümörsüz bütün hücreleri etkilerken akıllı molekül dediğimiz, hedefe yönelik tedavi yada kişiselleştirilmiş tıp da deniliyor, çünkü bu bireye özgü. Sizin akciğer kanserinizde a mutasyonu varsa benim akciğer kanserimde b mutasyonu olabiliyor. İkimize aynı ilacın verilmesi aslında mantıksız bir şey değil mi? Gerçekte de öyle. Moleküler patoloji laboratuvarında her insanın tümörünü ayrı ayrı test ederek, hangi mutasyonlar var hangileri yok belirliyoruz. Çünkü bazı mutasyonlar bazı ilaçlara direnç anlamına gelirken, bazıları da bu ilaçları verirseniz onlara hassas demek oluyor. Bunları çözümlediğinizde aslında hastaya ideal tedaviyi planlamış oluyorsunuz. İdeal tedaviyi planlamadığınızda ne yaparsınız? Mecburen klasik kemoterapi ajanlarını verirsiniz ve her hücreyi eşit oranda öldürürsünüz. Ama akıllı molekülü verdiğinizde, bu mutasyonlara bakıp, bu testleri yapıp uygun ilacı verdiğinizde hasta ne olacak? Normal hücrelerine etki etmeyen ama sadece tümör hücrelerini öldüren spesifik bir ajan olmuş olacak. Bu çok kıymetli ve zaten bütün literatür kanserli hastalardaki sağ kalım sürelerinin uzadığını göstermiş. “ dedi

Moleküler Patoloji’nin önemi hakkında bilgiler veren Doç.Dr.Sevdegül Mungan daha sonra laboratuvarı tanıttı. Oldukça hassas cihazların bulunduğu laboratuvarda, bir giriş ve bir de çıkış kapısı var. Girdiğiniz kapıdan çıkamıyor, çıktığınız kapıdan da giremiyorsunuz. Zaten bu odaya sadece 3 kişinin giriş izni var.

İşte Doç. Dr. Mungan’ın anlattıkları:

Cihazlarımız çok hassas

Cihazlarımız oldukça hassas cihazlar ve içinde bulunduğumuz oda izolasyon odası dediğimiz oda. Yani gelen materyallerden kan, herhangi bir vücut sıvısı yada özellikle parafine gömülü ve insan dokularından tümöral dokulardan DNA’yı izole ettiğimiz oda. O yüzden burada en dikkat ettiğimiz şey bulaş. Kontaminasyon yani a kişisinin b kişisinin materyaline bulaşmaması gerekiyor. Kaldı ki burada çalışan insanların da çalıştığı materyale herhangi bir canlı biyolojik ürününü bulaştırmaması lazım. Burada en dikkat ettiğimiz şey bu, o yüzden hızlıca geçiyoruz. PCR dediğimiz oda aslında PCR diyoruz ama çalıştığımız sistem sekanslama, dizileme sistemi.

Ufak bir hata 40 bin TL

Bu bir nevi dil alışkanlığı önceden PCR ile çalışıyorduk. Çeşitli mix solüsyonlar hazırlıyoruz. Cihazların bin çeşit ayrı solüsyonu var onları doğru ependorf tüplerine, doğru solüsyonla, doğru oranda hazırlamak zorundayız. Çalışan arkadaşlarımız matematiği ve el hassasiyeti iyi olmalı kesinlikle hiçbir dalgınlığa mahal yok. Çünkü bir kurduğumuz, yaklaşık 40 bin TL değerinde çöp olabilir. Yani insanın bir anlık dalgınlığı bize 40 bin TL’ye mal olabiliyor. Kaldı ki kanser hastasının tedavisinin de en az 15 gün gecikmesine neden olabiliyor. Çok hassas bir konu. Buraya belirli kişiler girebiliyor, özel kartlar var. Kapıya dokunmadan açılıyor, sensörlüdür burada hiçbir şeye dokunmuyoruz. Kabinlerin içerisinde çalışıyoruz ve sirkülasyon tek yönlüdür, girdiğiniz kapıdan çıkamazsınız çünkü bunlar temiz odalar.

DNA’ları çoğaltıyoruz

Burası aktif cihazların yani en önemli cihazların çalışmaya başladığı oda diyebiliriz. Burası çoğalttığımız DNA’nın uygun mu değil mi ölçtüğümüz oda. DNA’yı ölçtüğümüz zaman çalışmamıza yetecek kadar mı bir, çalışmaya uygun nitelikte mi diye iki cihazda test ediyoruz. Çünkü arşivdeki DNA bazen ezilmiş, bozulmuş olabiliyor bu yüzden test etmemiz gerekiyor.

Ankara, İstanbul ve İzmir dışında…

Esas odaya geçelim bunu mutlulukla söylüyorum ki bu cihazlar Ankara’nın doğusunda İstanbul Ankara İzmir dışında çok şükür Trabzon’da da var. Yani bütün Doğu Karadeniz’e hatta doğuya da hizmet ediyoruz. Bu cihazlar yeni nesil dizileme, next-generation sequencing dediğimiz yeni nesil dizileme cihazları. Artık herkes biliyor haberlere konu olan bir Human Genome Project vardır. İnsan genomunun açıklandıktan sonra insanoğlunun sağlıkta kullandığı en son teknoloji bu.DNA’yı açıyoruz ve baz dizilerini okuyoruz. Dizilemeden kastımız bu baz dizisini insan şifresini döküyoruz.

Karadenizlilerin genetiği farklı

Karadenizlilerin genetik şifresini burada çözüyoruz. Gerçekten diğer yerlerden farklı oranlarda farklı çeşitlilikte mutasyonlarımız var. Bunlar havuzumuzda birikiyor, bir süre sonra yayınlar yapıyoruz. Farklı mutasyonlar buluyoruz bölge insanımızda, bu cihazlar bize bu şifreyi çözüyor ve bir rapor halinde veriyor. Sonra biz bu bulduğumuz mutasyonları - Mutasyon ne demek? O baz dizilerinde beklenmedik değişiklikler. Bunlar ailesel olabilir, sonradan da oluşabilir bunları açıkladıktan sonra her birinin tıbbi bir anlamı var, tedavi karşılığı var. En nemlisi özellikle kanser tedavisinde bir karşılığı var, ilaç karşılığı var, yani ömür tabi Allahtan ama görülmüş ki bu mutasyonlara yönelik ilaçlar verildiğinde kanserli hastaların yaşam eğrileri çok değişti.

Mikro çekirdeğe sığıyor ama bilgisayara sığmıyor

İki tür cihazımız var birini daha çok somatik tümör mutasyonlarını saptamak için gene read var bir de. Genetik mutasyonları saklayan, kalıtsal mutasyonları saptayan bir cihazımız var. Bilgisayarlarda da bu tabi büyük hafıza gerektiren işler. Hastanenin networku yetmedi ek yaptık bunun için. O kadar ki büyük bizim DNA’mız aslında mikro çekirdeğe sığıyor ama bilgisayarlara sığmıyor. O kadar ki büyük sonrasında bunları filtreleyen analiz sistemleri var bize anlamlı sonuçlar veriyor. Onları buradaki bilgisayarlarda hem de odamızda program yüklü, kendi odamdan da analiz edebiliyorum sonuçları bize verdikten sonra. Çalışırken kesinlikle dokunulmaması, kapatılmaması gerekiyor. Ayrı bir elektrik sistemi var hiçbir kesintiye tahammülümüz yok ve ısısı da burada sabit olmak zorunda.

1 Ayı aşan vaka yok

15 Haziranda yazdığım raporların geliş tarihi 4 Haziran, yani 11 günde rapor etmiş olduk. Ama inanın her hastanın bir kaderi var. Bazı hasta tekrara düşüyor, dokudan izole ettiğimiz DNA yetmiyor çağırıp kanından istiyoruz. 15 oluyor 25 gün oluyor tekrara düştüğünde ama 1 ayı aşan vakamız yok diyebilirim.

Her geçen gün sayı artıyor

Haftadan haftaya değişebiliyor. O kadar hızlı artış var ki. Çünkü biz ilk açıldığımızda Trabzon, Rize vardı buna eklenenler oldu Elazığ’dan Erzincan’dan hasta geliyor artık. Eskiden haftada bir yapılırken şimdi ikincisini üçüncüsünü hazırlıyor arkadaşlar. Bir de hazırlık aşaması çok uzun, bir hafta sürüyor hazırlaması, en az iki buçuk günde cihazların DNA’yı rapor edebilmesi sürüyor, bir de analizleri var iki hafta hiç durmadan çalıştığımız, gelen bir hastayı rapor etme süremiz ama cihazı korumanız içinde bir çalıştırma sayınız var. İnsanlar bunu biliyor artık ben akıllı molekül kullanıyorum diyor. İnsanların bilinç düzeyi yüksek bizde onlara hızlı sonuç vermek için elimizden geleni yapıyoruz ekibimizle